Η ζωή μετά το Αουσβιτς

Ο θάνατος του έρωτα και ο έρωτας του θανάτου σε ένα στιγματισμένο κόσμο

Της Τιτικας Δημητρουλια

Liane Dirks Κι ο έρωτας; μτφρ. Νίκη Eideneier εκδ. University Studio Press

Μια Πολωνοεβραία επιζεί από το Αουσβιτς, επιστρέφει στη χώρα της και προσπαθεί να μάθει και πάλι να ζει. Ενας νεαρός Γερμανός, γιος ενός από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες - προπαγανδιστές του Γ΄ Ράιχ, μεγαλωμένος ανάμεσα στον Χίτλερ και τον Γκαίμπελς, θέλει να αθωώσει τον πατέρα του, αποδεικνύοντας ότι πολλοί από τους ιδεολογικούς και φυσικούς υπεύθυνους του Ολοκαυτώματος ζουν και βασιλεύουν μετά τον πόλεμο, με την ανοχή κάποιων από τους Συμμάχους και της νέας Γερμανίας. Τους ενώνει ένας δύσκολος έρωτας. Μια νεαρή συγγραφέας, η Ντιρκς (1955), αναλαμβάνει να καταγράψει τις αναμνήσεις της γυναίκας αυτής και να διερευνήσει τη δυνατότητα του έρωτα μετά το Αουσβιτς. Να μιλήσει δηλαδή στην πραγματικότητα για τον θάνατο του έρωτα και τον έρωτα του θανάτου μέσα σε έναν κόσμο ανεξίτηλα στιγματισμένο από ένα κοινότοπο Κακό, που απλώνεται πολύ πέραν του πεδίου των ηττημένων ναζιστών. Πραγματική ιστορία Η Κρίστινα Τσιβούλτσκα επέστρεψε από το Αουσβιτς, παντρεύτηκε, έκανε παιδιά, το σατιρικό της έργο τής χάρισε την αγάπη του κοινού σε ολόκληρο το ανατολικό μπλοκ, ο διπλωμάτης άντρας της της έκανε τη ζωή εύκολη. Εγραψε ένα από τα πρώτα βιβλία για το Αουσβιτς, που κάποια στιγμή αποσύρθηκε από τις προθήκες του μουσείου μέσα στον χώρο του στρατοπέδου. Και ακολούθησε τον γιο του Φάιτ Χάρλαν, Τόμας, τον Αντρέας Χέρκινγκ του βιβλίου, αποδεχόμενη με απόλυτη φυσικότητα την αβεβαιότητα, τις ταπεινώσεις, την ένταση και την απόλαυση που της χάριζε η ζωή μαζί του. Εκαναν μαζί ένα θεατρικό και παραλίγο ένα βιβλίο, για τους ναζιστές, όπως ο Αϊχμαν, που συνέχιζαν τη ζωή τους ανενόχλητοι. Βρήκαν αξεπέραστα εμπόδια στην έκδοσή του, σιγά σιγά η σχέση τους ξέφτισε. Η Τσιβούλτσκα ακολούθησε τη μοίρα των υπολοίπων 20.000 Εβραίων που διώχτηκαν το 1968 από την Πολωνία. Και αυτή την ταραχώδη ζωή της, μέσα στη φρίκη του στρατοπέδου και έπειτα από αυτήν, την αφηγήθηκε πριν πεθάνει στην Ντιρκς. Σε μια πρώτη ανάγνωση του βιβλίου, που κινείται ανάμεσα στο μυθιστόρημα με κλειδιά και τη μαρτυρία, η ζωή και ο έρωτας μοιάζουν να κυριαρχούν επί του θανάτου και η ζωντάνια και το πείσμα της Κρίστινα Τσιβούλτσκα μοιάζουν να ορίζουν ένα τοπίο ελπίδας. Ο αναγνώστης μένει εντούτοις με μια γεύση στάχτης στο στόμα. Διαβάζει μέσα από τις γραμμές μια άλλη ιστορία: η Κρίστινα αποδύεται σε μια απελπισμένη αναζήτηση των αισθήσεων, των αισθημάτων, μιας δικαίωσης, που της ξεφεύγουν διαρκώς μέσα από τα δάχτυλά της. Οι σχέσεις της λειψές και μισερές, φορτωμένες ανομολόγητες ενοχές και τύψεις, σαν αυτές που διατηρεί με τους οικείους της· θολές και τεταμένες, σαν αυτή που τη συνδέει με τον νεαρό Γερμανό, της οποίας τα μόνα σαφή περιγράμματα ορίζονται από τη σαρκική έλξη, επιβεβαιώνουν τη φυσική ύπαρξη. Το παρελθόν του Αουσβιτς, ο διαρκής εφιάλτης, προκαλεί μια παλινδρομική κίνηση έλξης - άπωσης που επικαθορίζει τη ζωή της. Γιατί η ζωή, ο έρωτας, η ποίηση, ο Θεός συνέχισαν να υπάρχουν και μέσα στην έσχατη θηριωδία, και ύστερα από αυτήν, ως οιονεί αντίδοτα στον θάνατο – που έχει εγκατασταθεί όμως ανεπιστρεπτί μέσα στον βαθύτερο πυρήνα τους. Συνειδητές επιλογές Η συνάντηση με τον ναζιστή - πατέρα, το πάθος για τον γιο, η στράτευση σε μια υπόθεση με αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα όσον αφορά την καταδίκη των χιτλερικών, όλες οι κινήσεις και οι επιλογές της Τσιβούλτσκα μοιάζουν μαζί συνειδητές όσο και ανώδυνες, υπό την έννοια ότι κάθε όριο οδύνης και άλγους μετά το Αουσβιτς έχει οριστικά καταλυθεί. Η ζωή είναι ιερή όσο και άσκοπη και το Κακό αήττητο. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν καταφέρνουν ούτε καν να ξορκίσουν τον αντιεβραϊσμό, όχι να επιβάλουν τον σεβασμό της ανθρωπινότητας. Ο έρωτας της Κρίστινα για το «ηλιογέννητο παιδί» του Γκαίμπελς, τον Χάρλαν τον νεότερο, είναι στην πραγματικότητα ένας έρωτας θανάτου. Διότι ο έρωτας της ζωής αναλώθηκε στην τρυφερότητα της αποδοχής του μοιραίου, στην ένωση των σωμάτων εν κενώ μέσα στο ίδιο το εργαστήρι του «μάστορα από τη Γερμανία», μέσα στο Αουσβιτς. Η Κρίστινα είναι καταδικασμένη να είναι για πάντα μια Πολωνέζα Εβραία-άλλοθι, απούσα εν τη παρουσία της. Ακόμα και οι λέξεις δεν αποδίδουν παρά τον αχνό απόηχο μιας εμπειρίας που διαφεύγει κάθε έκφραση. Κατηγορία προδοσίας Για την ιστορία: ο Τόμας Χάρλαν περιπλανήθηκε στην Ευρώπη, στρατεύτηκε στον αντιεξουσιαστικό χώρο και το 2000 εξέδωσε ένα κείμενο παράλληλο προς αυτό της Ντιρκς, τη «Ρόζα», ένα μυθιστόρημα για την εξόντωση των Εβραίων στην Πολωνία. Στο Ιδρυμα Φελτρινέλλι εξακολουθούν να υπάρχουν τα δελτία για το βιβλίο που θα έγραφε –μαζί με την Τσιβούλτσκα προφανώς– για τους διαφυγόντες ναζιστές. Το Ιδρυμα σημειώνει ότι μέσα από τη δουλειά αυτή «προσήχθησαν περισσότεροι από 2.000 εγκληματίες πολέμου που συνέχιζαν τη ζωή τους στη Γερμανία», ενώ ο Χάρλαν αντιμετώπισε την κατηγορία της παράδοσης απορρήτων εγγράφων στα πολωνικά ΜΜΕ.

Kαθημερινή 13 - 05 - 07