Ενας κόσμος στα μέτρα μας...

Με άφθονο χιούμορ και εκλαϊκευμένη περιγραφή, ο Μπιλ Μπράισον μάς εξηγεί πολύπλοκα θέματα

Tου Ματθαιου Τσιμιτακη

Μπιλ Μπράισον Μια μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν) μτφρ. Ανδρέας και Τεύκρος Μιχαηλίδης εκδ. Πόλις

Ο Μπιλ Μπράισον (Bill Bryson) δεν είχε ιδέα από επιστήμη. Δημοσιογράφος, συγγραφέας ταξιδιωτικών άρθρων και χιουμοριστικών βιβλίων, δεν είχε καν αμιγείς λογοτεχνικές φιλοδοξίες. Ηθελε απλώς να είναι ευχάριστα. Στο βιβλίο του «Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν)» κατάφερε όμως να γίνει τόσο ευχάριστος στο ευρύ κοινό (αλλά και την επιστημονική κοινότητα) ώστε να θεωρείται σήμερα εξίσου γνωστός με τους Beatles και να σαρώνει τα βραβεία με αποκορύφωμα το βραβείο Ντεκάρτ που απονέμει η Ευρωπαϊκή Ενωση στα καλύτερα ερευνητικά προγράμματα της χρονιάς και στις καλύτερες απόπειρες μετάδοσης της επιστήμης στο ευρύ κοινό (με βιβλίο, διάλεξη ή ταινία). Η «Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν)» είναι η αριστοτεχνικά γραμμένη απόπειρα ενός αδαούς να καταλάβει τον κόσμο μέσα από την επιστήμη και τις αφηγήσεις της γι’ αυτόν. Ταυτόχρονα είναι ένας συναρπαστικός οδηγός στην ιστορία και τις σύγχρονες θεωρίες της επιστήμης. Επιστρατεύοντας άφθονο χιούμορ (για το οποίο ήταν ήδη γνωστός από τα ταξιδιωτικά του κείμενα) ο Μπράισον γράφει για εξαιρετικά πολύπλοκα και δύσκολα θέματα όπως η κοσμολογική θεωρία του big bang, η κατανόηση του κυττάρου, τα σούπερ νόβα και οι μαύρες τρύπες. Καταφέρνει, όμως, χρησιμοποιώντας ασταμάτητα παρομοιώσεις, ιστορικές και προσωπικές αναφορές αλλά κυρίως φέρνοντας τα γιγαντιαία κοσμολογικά ή τα απειροελάχιστα βιολογικά μεγέθη του κόσμου μας στα γνωστά μας ανθρώπινα μέτρα, να δημιουργεί κατανοητές και εύληπτες εικόνες. Η αφήγησή του είναι τόσο διασκεδαστική ώστε να μη διαφέρει και πολύ από τις ιστορίες ή τα ανέκδοτα που ακούει κανείς σε μια ταβέρνα και μετά τρέχει μειδιώντας να μεταφέρει στους φίλους του. Νεολαία... εξωγήινων Μερικά παραδείγματα; Γνωρίζετε ότι το 80% των φυτών και των ζώων της Αυστραλίας δεν συναντώνται πουθενά αλλού παρά μόνον εκεί; Κατά τον 19ο αιώνα ένας φυσιοδίφης έπιασε ένα εξαιρετικά σπάνιο είδος ζώου που μοιάζει με ποντίκι και γουρούνι. Πείνασε όμως και έφαγε το σπάνιο αυτό δείγμα με αποτέλεσμα από τότε κανείς να μην έχει ξαναδεί ποτέ αυτό το ζώο. Γνωρίζετε ότι για να φτάσει κανείς στο κέντρο του γαλαξία μας θα έπρεπε να ταξιδέψει με την ταχύτητα του φωτός, για περισσότερο χρόνο από όσο υπάρχει το ανθρώπινο είδος συνολικά στη Γη; «Φυσικά δεν αποκλείεται κάποιοι εξωγήινοι να είναι σε θέση να διανύσουν δισεκατομμύρια χιλιόμετρα και έτσι για πλάκα να ανεγείρουν ακατανόητα κυκλικά μνημεία στη Νότιο Αγγλία, ή να κόβουν τα ήπατα αθώων φορτηγατζήδων σε κάποιον έρημο δρόμο της Αριζόνα. Στο κάτω κάτω, θα έχουν και οι εξωγήινοι νεολαία», γράφει αστειευόμενος ο Μπράισον θέλοντας να δείξει την παράνοια όσων πιστεύουν στους εξωγήινους. Ελκυστικές ιστορίες Ο ίδιος λέει ότι έγραψε το βιβλίο γιατί δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος από τις επιστημονικές του γνώσεις. Λέει ότι η επιστήμη ήταν γι’ αυτόν απόμακρη και μυστήρια, αφού βιβλία και δάσκαλοι δεν κατάφερναν να πυροδοτήσουν το ενδιαφέρον μέσα του γι’ αυτήν, κυρίως επειδή ποτέ δεν έμπαιναν στα «γιατί», «πώς» και «πότε». «Ενιωθα σαν οι συγγραφείς αυτών των βιβλίων να ήθελαν να κρατήσουν όλο το καλό υλικό μακριά από εμένα, διατηρώντας το απύθμενα ψυχρό, χωρίς καθόλου πλοκή ή συναίσθημα». Ο ίδιος βεβαίως κάνει το ακριβώς ανάποδο. Περιγράφει λ.χ. τον Βούλγαρο αστροφυσικό Zwicky, τον άνθρωπο που ανακάλυψε τα supernova πριν και από αυτόν τον Οπενχάιμερ, σαν ένα δύστροπο, επιθετικό νευρωσικό που εφέρετο βίαια στους συνεργάτες του, με αποτέλεσμα αυτοί να κρύβονται όποτε αυτός έφθανε στο πανεπιστήμιο. Σε μια δημιουργική αναλαμπή (αφού οργανωτικά ήταν απερίγραπτος) έκανε μια τεράστια ανακάλυψη στην οποία κανείς δεν έδωσε σημασία, λόγω του χαρακτήρα του. Και για τον μεγαλύτερο αστρονόμο του 20ού αιώνα όμως, τον Hubble, αναφέρει ότι δεν γνώριζε τις θεωρίες του Αϊνστάιν. «Ηταν πολύ καλός παρατηρητής, αλλά όχι και στοχαστής», αναφέρει ενδεικτικά και προσθέτοντας μια συναισθηματική νότα αναφέρει: «Για λόγους που περιβάλλονται από μυστήριο, η σύζυγός του αρνήθηκε να του κάνει μια κανονική κηδεία και δεν αποκάλυψε ποτέ τι απέγινε το σώμα του. Μισόν αιώνα αργότερα είναι άγνωστο πού βρίσκονται τα οστά του κορυφαίου αστρονόμου. Αν αναζητήσετε κάποιο μνημείο του, θα πρέπει να στρέψετε τα μάτια στον ουρανό και στο διαστημικό τηλεσκόπιο που φέρει τιμητικά το όνομά του». Ευχάριστο και ακριβές Σε κάθε περίπτωση, όμως, όσο ευχάριστο παραμένει το κείμενό του άλλο τόσο παραμένει ακριβές. Τις 649 σελίδες του συνοδεύουν οκτώ σελίδες βιβλιογραφίας και 648 παραπομπές σε επιστημονικά άρθρα, δημοσιεύματα, βιβλία. Ούτε ένα «και» δεν είναι γραμμένο στην τύχη. Γι’ αυτό ίσως, αρκετά πριν από το βραβείο Ντεκάρτ, ο Μπράισον είχε κερδίσει το βραβείο Αventis και είχε δωρίσει τα χρήματα σε παιδιατρικό νοσοκομείο. Αργότερα, όταν τον βράβευσε ξανά η Royal Society, αυτός επανέκαμψε στο χιούμορ του επιστρέφονας ένα ποσό για να κεράσουν όλους τους υπαλλήλους της. «Πραγματικά ποτέ κανείς δεν έχει ξαναβραβευθεί τόσο γενναιόδωρα για το γεγονός ότι είναι άσχετος», είχε δηλώσει τότε. Σε πολλά κεφάλαια του βιβλίου του δεν σταματά να υπογραμμίζει πόσο λίγα είναι αυτά που γνωρίζει η επιστήμη για τη φύση του κόσμου μας και πόσο πολλά μένουν ακόμα να κατανοηθούν. Κλείνει όμως με όλες τις ζημιές που έχει προξενήσει ο άνθρωπος. «Υπάρχουν γεγονότα που επιδεικνύουν τη θεϊκή και εγκληματική ταυτόχρονα φύση του ανθρώπου – ενός είδους ικανού να διαλευκάνει τα μεγαλύτερα μυστήρια των ουρανών, ενώ συνάμα οδηγεί στον αφανισμό, δίχως κανένα λόγο, πλάσματα που ποτέ δεν τον έβλαψαν». Διαβάστε λοιπόν την «Μικρή ιστορία περί των πάντων (σχεδόν)». Αν μη τι άλλο, θα γελάσετε με την ψυχή σας.

Καθημερινή 13 - 05 - 07