παραγωγή ασβεστιτικών μαρμάρων στα Ταλαία Όρη

∆ελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας τοµ. XXXVI, 2004 Πρακτικά 10ου ∆ιεθνούς Συνεδρίου, Θεσ/νίκη Απρίλιος 2004 Bulletin of the Geological Society of Greece vol. XXXVI, 2004 Proceedings of the 10th International Congress, Thessaloniki, April 2004

ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ∆ΟΜΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΑΤΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (ΑΣΒΕΣΤΙΤΙΚΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ) ΣΤΑ ΤΑΛΑΙΑ ΟΡΗ (ΒΟΡΕΙΑ–ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΡΗΤΗ)

∆. Γαλανάκης και Μ. Βιδάκης

ΙΓΜΕ, Μεσογείων 70, 115 27 Αθήνα, e-mail: galanakis@igme.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η µελετηθείσα περιοχή των Ταλαίων ορέων, στη Βόρεια–Κεντρική Κρήτη, δοµείται από σχηµατισµούς της αυτόχθονης γεωτεκτονικής σειράς της Ιονίου ζώνης. Οι σχηµατισµοί αυτοί έχουν υποστεί έντονη πτυχωσιγενή και επωθητική τεκτονική καταπόνηση, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία µιας µεγάλης κατακεκλιµένης πτυχής, στα Τάλαια όρη και τον έντονο κατακερµατισµό των πετρωµάτων.

Συνέπεια αυτού του έντονου τεκτονισµού είναι ο χαµηλός συντελεστής αποληψιµότητας, σε όλα τα λειτουργούντα λατοµεία µαρµάρων της περιοχής, ο οποίος επιβαρύνεται επί πλέον από τα έντονα φαινόµενα καρστικοποίησης που παρατηρούνται σε όλο το πάχος των ανθρακικών πετρωµάτων. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οροσειρά των Ταλαίων ορέων βρίσκεται στη Βόρεια-Κεντρική Κρήτη και εκτείνεται µε διεύ- θυνση Α-∆ περίπου, µεταξύ της οροσειράς της Ίδης και της θάλασσας προς βορά, µε µέγιστο υψό- µετρο 1.083 m. Η οροσειρά αυτή δοµείται κατά το µεγαλύτερο ποσοστό από σχηµατισµούς της αυ- τόχθονης σειράς της Ιονίου ζώνης, οι οποίοι έχουν υποστεί έντονη πτυχωσιγενή επίδραση µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία µιας µεγάλης κατακεκλιµένης µεγαπτυχής, µε άξονα Α-∆ περίπου (Φυ- τρολάκης 1980, Βιδάκης κ.ά 1994). Κατά την τοποθέτηση σε µεταγενέστερο στάδιο των τεκτονικών καλυµµάτων που κινούνταν από ΒΑ διευθύνσεις, κόπηκε το ανεστραµµένο σκέλος της πτυχής και είτε κινήθηκε προς νότο µαζί µε τα υπερκείµενα τεκτονικά καλύµµατα, είτε σύµφωνα µε τις δικές µας απόψεις βυθίστηκε στο χώρο του σηµερινού Κρητικού Πελάγους. Η έλευση και τοποθέτηση των τεκτονικών αυτών καλυµµάτων έγινε κατά το Κατώτερο-Μέσο Μειόκαινο (τέλος Βουρδιγαλίου) που αποτελεί και το τέλος της πτυχογόνου τεκτονικής δράσης (Φυ- τρολάκης 1980). Οι προαναφερόµενες κινήσεις είχαν ως αποτέλεσµα τον ισχυρό τεκτονισµό των ανθρακικών πε- τρωµάτων µε συνέπεια το χαµηλό συντελεστή αποληψιµότητας σε όλα τα λειτουργούντα λατοµεία µαρµάρων της περιοχής, που επιβαρύνεται επί πλέον και από την έντονη καρστικοποίηση. 2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ∆ΟΜΗ Η περιοχή των Ταλαίων ορέων δοµείται κατά το µεγαλύτερο τµήµα της από σχηµατισµούς µιας αυτόχθονης γεωτεκτονικής σειράς (ενότητα των πλακωδών ασβεστόλιθων) (Σχήµα 1) η οποία πα- ρουσιάζει οµοιότητες που µπορούν να την κατατάξουν στην Ιόνιο ζώνη των εξωτερικών Ελληνίδων. Παρουσιάζει όµως και διαφορές όπως η χρονική διαφοροποίηση που παρατηρείται ως προς την έναρξη και λήξη της πελαγικής ιζηµατογένεσης και της ιζηµατογένεσης του φλύσχη, καθώς και η απουσία των µεγάλου πάχους εβαποριτών της Ιονίου ζώνης. Οι διαφορές αυτές µπορούν να δικαι- ολογηθούν µε την ύπαρξη ενός εκτεταµένου γεωσυγκλίνου στον ευρύτερο χώρο της ∆υτικής Ελλάδος-Κρήτης-∆ωδεκαννήσου, που χωριζόταν σε µικρότερες λεκάνες ιζηµατογένεσης µε παρόµοια λιθοφασική, αλλά όχι ταυτόχρονη εξέλιξη. Η αυτόχθονη σειρά στη µελετηθείσα περιοχή είναι πτυχωµένη και ανεστραµµένη, µε αποτέλεσµα οι νεότεροι σχηµατισµοί να αποτελούν τη βάση της σειράς και οι παλαιότεροι την κορυφή. Page 2 3 2.1 Φυλλιτική-Χαλαζιτική σειρά Η Φυλλιτική – Χαλαζιτική σειρά στην περιοχή των Ταλαίων ορέων, αποτελεί το υπόβαθρο των ανθρακικών ιζηµάτων της περιοχής και έχει υποστεί την ίδια αναστροφή µε αυτά. Αυτό έχει ως α- ποτέλεσµα να είναι η µοναδική θέση στην Κρήτη που η Φυλλιτική - Χαλαζιτική σειρά εµφανίζεται ως υποκείµενη των πλακωδών ασβεστολίθων (Βιδάκης κ.ά 1994), ενώ στις υπόλοιπες εµφανίζεται πά- ντα επωθηµένη επί των πλακωδών ασβεστολίθων ή επί του µεταφλύσχη τους ή ειδικά στην περιο- χή των Λευκών ορέων επί του τεκτονικού καλύµµατος Οµαλού (ενότητα Τρυπαλίου) (Βιδάκης κ.ά 1987). Η Φυλλιτική-Χαλαζιτική σειρά στην περιοχή µελέτης συνίσταται από εναλλαγές σχιστολίθων και γνευσιοσχιστολίθων, µε παρεµβολές µεταδιαβασών πρασινιτών και στρώσεις χαλαζιτών. Ανθρακι- κοί σχηµατισµοί συχνά σηµαντικού πάχους παρεµβάλλονται εντός των κατώτερων και ανώτερων µελών της Φυλλιτικής-Χαλαζιτικής σειράς. Η φυλλιτική σειρά έχει υποστεί µια πολυφασική µετα- µόρφωση-παραµόρφωση, που έγινε σε συνθήκες υψηλής πίεσης και χαµηλής έως µέσης θερµο- κρασίας. Η ηλικία της Φυλλιτικής-Χαλαζιτικής σειράς µε βάση βιβλιογραφικά δεδοµένα είναι Ανώτερο Πέρµιο-Κάρνιο (Krahl et al. 1988). Οι ανθρακικοί σχηµατισµοί, που αποτελούν παρεµβολές εντός της Φυλλιτικής-Χαλαζιτικής σει- ράς µπορούν να διακριθούν στις παρακάτω δύο οµάδες. α. Ανθρακικοί σχηµατισµοί Φόδελε-Σισών-Μπαλίου: αναπτύσσονται µεταξύ του χωριού Φόδελε και του δυτικότερα ευρισκόµενου χωριού Μπαλί, σε µια παραθαλάσσια ασυνεχή ζώνη σηµαντικού µήκους και µικρού πλάτους. Καταλαµβάνουν τα ανώτερα έως ανώτατα µέλη της Φυλλιτικής- Χαλαζιτικής σειράς µε πάχος που φτάνει τα 600 m. περίπου και συνίστανται από λευκότεφρους α- νακρυσταλλωµένους ασβεστόλιθους και δολοµίτες, άστρωτους µέχρι παχυστρωµατώδεις, έντονα τεκτονισµένους και ρηγµατωµένους, από τεφρόµαυρους δολοµίτες, µεσοστρωµατώδεις, βιτουµε- νιούχους, µε πλήθος απολιθωµάτων και από κροκαλοπαγή βάσης. Με βάση τα απολιθώµατα κο- ραλλίων και τρηµατοφόρων που βρέθηκαν, οι Epting et al., (1969, 1972a & 1972b), κατατάσσουν τα στρώµατα αυτά στο Ανώτερο Πέρµιο. Τα ανευρεθέντα απολιθώµατα οδηγούν επίσης στο συ- µπέρασµα ότι, τα παραπάνω στρώµατα απετέθησαν σε αβαθή θαλάσσιο περιβάλλον ιζηµατογένε- σης. β. Μάρµαρα Βασιλικού: η ονοµασία δόθηκε από τους Epting et al., (1969, 1972a & 1972b) από το οµώνυµο όρος, όπου παρουσιάζεται η κύρια ανάπτυξή τους µε πάχος που φτάνει τα 250 m. πε- ρίπου. Πρόκειται για µάρµαρα τεφρόλευκα, µεσοπαχυστρωµατώδη και κατά θέσεις άστρωτα, µεσο- κρυσταλλικά, ελαφρώς δολοµιτιωµένα, µε συχνή παρουσία ασβεστίτη µε µορφή φλεβιδίων. Στα ανώτερα µέλη τους γίνονται µεσοστρωµατώδη και καρστικοποιούνται. Είναι πολύ τεκτονισµένα έως κατακερµατισµένα και έχουν επηρεαστεί από πυκνά συστήµατα διακλάσεων, γεγονός που οφείλεται στο ότι έχουν υποστεί την ίδια πτύχωση µε την Φυλλιτική – Χαλαζιτική σειρά, στα κατώτερα µέλη της οποίας παρεµβάλλονται, µε αποτέλεσµα στα κατώτερα µέλη τους να εµφανίζεται τεκτονικό λα- τυποπαγές µικρού πάχους. Στο δυτικό τµήµα τους δίνουν την εικόνα τεκτονικού καλύµµατος που οφείλεται στη διαφορετική µηχανική συµπεριφορά κατά τη διαδικασία της αναστροφής που είχε ως αποτέλεσµα την κίνηση των δύσκαµπτων µελών (µάρµαρα), διαφορετικά από τα εύκαµπτα (φυλλίτες). 2.2 Στρωµατολιθικοί δολοµίτες Η ονοµασία στρωµατολιθικός δολοµίτης δόθηκε από τους Epting et al., (1972a & 1972b) εξαιτί- ας της συχνής παρουσίας στρωµατολίθων. Οι στρωµατόλιθοι, ως γνωστόν, συνίστανται από εναλ- λαγές ανοικτότεφρων και σκουρότεφρων, πολύ λεπτών, στρώσεων µε µορφή ταινιών, εδώ πτυχω- µένων. Η στρωµατογραφική σειρά στην ευρύτερη περιοχή µελέτης αρχίζει µε κιτρινέρυθρα κροκαλοπα- γή επίκλυσης και τελειώνει µε την εξαφάνιση των στρωµατολίθων και την έναρξη απόθεσης των παχυστρωµατωδών µαρµάρων. Τα όρια δηλαδή µεταξύ των δύο αυτών σχηµατισµών είναι λιθολο- γικά και συνδέονται µε τη µεταβολή του χώρου ιζηµατογένεσης από αβαθή λεκάνη σε πελαγικό περιβάλλον. Page 3 4 Ο ορίζοντας των στρωµατολιθικών δολοµιτών εµφανίζεται µόνο στα Τάλαια όρη και είναι το κα- τώτερο µέλος της ανθρακικής σειράς των Plattenkalk. Αποτελεί ένα ανάλογο στρωµατογραφικά σχηµατισµό µε τα στρώµατα Γκίγκιλου της ∆υτικής Κρήτης, µε παρόµοια ηλικία και βαθµό ανακρυ- στάλλωσης, αν και πετρολογικά διαφέρουν µεταξύ τους. Οι διαφορές αυτές µπορούν βέβαια να ε- ξηγηθούν από το µικρό βάθος των λεκανών ιζηµατογένεσης και από τη µεταξύ τους απόσταση. Ο ορίζοντας αυτός επηρεάζεται από συνιζηµατογενή τεκτονισµό ο οποίος διέκοψε την ανάπτυξη των στρωµατολίθων, την πρώτη φορά κάτω από υψηλής ενέργειας µεσοπαλιρροϊκές συνθήκες και τη δεύτερη φορά κάτω από αβαθείς µεσοπαλιρροϊκές συνθήκες µε συνεχή καταβύθιση της λεκάνης (Cabaleri et al. 1992). Το µέγιστο πάχος της σειράς ανέρχεται σε 1.000 m. περίπου. Η ηλικία της δεν έχει προσδιορι- στεί επακριβώς, εξαιτίας της ανακρυστάλλωσης που έχει υποστεί, συµπεραίνεται όµως µε βάση βι- βλιογραφικά δεδοµένα ως Νόριος-Λιάσιος. 2.3 Ανακρυσταλλωµένοι ασβεστόλιθοι έως µάρµαρα (Μάρµαρα Παντοκράτορα) Πρόκειται για µια ανθρακική σειρά νηρητικής ιζηµατογένεσης αντίστοιχη της φάσης «Παντοκρά- τορα» της Ιονίου ζώνης. Η σειρά αυτή υπέρκειται κανονικά των στρωµατολιθικών δολοµιτών και υπόκειται επίσης κανονικά των πλακωδών ανακρυσταλλωµένων ασβεστολίθων µε πυριτόλιθους. Τα βαθύτερα µέλη της σειράς «Παντοκράτορα» αποτελούνται από λευκότεφρα δολοµιτικά µάρ- µαρα, µικροκρυσταλλικά, παχυστρωµατώδη µέχρι άστρωτα, χωρίς κερατολιθικές παρεµβολές. Στον ορίζοντα αυτό περιορίζεται η κύρια λατοµική δραστηριότητα µαρµάρων στην περιοχή των Ταλαίων ορέων. Προς τα πάνω εξελίσσονται σε τεφρά ασβεστολιθικά µάρµαρα, µε λίγους πυριτικούς φακούς και κονδύλους. Η στρωµατολιθική δοµή συνεχίζεται και στα µάρµαρα «Παντοκράτορα» και είναι σαφώς πιο αναπτυγµένη στους τεφρούς απ’ ότι στους λευκότεφρους ορίζοντες. Συχνά µεταξύ των δύο φάσεων αναπτύσσεται επιφάνεια ασυνέχειας µε ταυτόχρονη τοπική δηµιουργία λατυποπαγούς που είναι συνιζηµατογενούς µορφής. Το µέγιστο πάχος των µαρµάρων «Παντοκράτορα» ανέρχεται σε 400 m. περίπου και η ηλικία τους είναι Λιάσιος-∆ογγέριος µε βάση τα απολιθώµατα που βρέθηκαν στην κορυφή Κουτσοτρού- λος (υψόµετρο 1.083 m) Krahl et al. (1988). 2.4 Σχιστόλιθοι Είναι κυρίως πυριτικοί κυψελώδεις, ασβεστιτικοί και λιγότερο αργιλικοί, χρώµατος καστανέρυ- θρου, λεπτοστρωµατώδεις, εύθρυπτοι και δηµιουργούν κατά θέσεις εδαφικό κάλυµµα. Αποτελούν ορίζοντα που αναπτύσσεται είτε στα κατώτερα µέλη των «Plattenkalk” κοντά στην επαφή τους µε τα υποκείµενα µάρµαρα «Παντοκράτορα», είτε στην επαφή των δύο αυτών σχηµα- τισµών και το πάχος τους δεν υπερβαίνει τα 100 m. Η ηλικία τους µε βάση βιβλιογραφικά δεδοµένα είναι Ανώτερο ∆ογγέριο και αντιστοιχούν στη φάση σχιστολίθων µε Posidoniae της Ιονίου ζώνης. 2.5 Πλακώδεις ανακρυσταλλωµένοι ασβεστόλιθοι έως µάρµαρα µε πυριτολίθους (Plattenkalk) Ο όρος «πλακώδεις ασβεστόλιθοι» δόθηκε από τον Chalikiopoulos (1903). Έκτοτε επικράτησε και χρησιµοποιείται ακόµη και σήµερα µολονότι γνωρίζουµε ότι ο χαρακτηρισµός ασβεστόλιθοι δεν ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα, αφού οι σχηµατισµοί αυτοί έχουν υποστεί µεταµόρφωση. Η στρωµατογραφική αυτή σειρά χαρακτηρίζεται από λεπτοστρωµατώδη ανάπτυξη των µελών της και από την παρουσία εντός αυτών κερατολιθικών παρεµβολών, µε µορφή λεπτών ενστρώσεων, φα- κών ή βολβών. Οι «πλακώδεις ασβεστόλιθοι» είναι στην πραγµατικότητα µάρµαρα µεσοκρυσταλλικά, χρώµα- τος τεφρού µέχρι τεφρόµαυρου, καλά στρωµένα σε πάγκους µε πάχος που ποικίλει από λίγα εκα- τοστά µέχρι και ένα µέτρο περίπου. Το πυριτικό υλικό είναι κυρίως µικροκρυσταλλικός χαλαζίας και λιγότερο χαλκηδόνιος, το χρώµα του είναι λευκό ή τεφρό ή τεφρόµαυρο. Στα βαθύτερα µέλη παρα- τηρείται ορίζοντας από µικρολατυποπαγή στρώµατα που είναι συνιζηµατογενούς µορφής. Page 4 5 Στρωµατογραφικά ο σχηµατισµός αυτός είναι ανάλογος της «Βίγλας» της Ιονίου ζώνης και έχει µεταµορφωθεί σε συνθήκες υψηλών πιέσεων και χαµηλών θερµοκρασιών. Το µέγιστο πάχος τους ανέρχεται σε 400 m περίπου. Η ηλικία των «πλακωδών ασβεστολίθων» µε βάση βιβλιογραφικά δε- δοµένα, είναι Ανώτερο ∆ογγέριο – Κενοµάνιο. Σχηµα 1. Γεωλογικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής µελέτης, βασισµένος στο γεωλογικό χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε. (1983) κλ. 1:500.000. al: Αλλουβιακές προσχώσεις (Ολόκαινο), mp: µάργες, µαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και άµµοι (Μειο-Πλειόκαινο), m 3 : µάργες,ψαµµίτες,άργιλοι κατά θέσεις µε λιγνίτες και κροκαλοπαγή (Ανώτ.Μειόκαινο), Fο: φλύσχης Πίνδου (Κατ.Παλαιόκαινο-Ηώκαινο), jc: πρώτος φλύσχης (πηλίτες-ραδιολαρίτες) (Ιουρασικό-Κρητιδικό), Me: ασβεστόλι- θοι &δολοµίτες (ζώνης Τριπόλης) (Αν.Τριαδικό-Ηώκαινο), Pk: πλακώδεις ανακρυσταλλωµένοι ασβεστόλιθοι (Plattenkalk), (Ιουρασικό-Ηώκαινο), tj: ασβεστόλιθοι κρυσταλλικοί και δολοµίτες je: Μάρµαρα «Παντοκράτορα» (Τριαδικό-Ιουρασικό), sh: σχιστόλιθοι-κερατόλιθοι (Ιουρασικό), do: στρωµατολιθικοί δολοµίτες (Πέρµο-τριαδικό), lm:κρυσταλλικοί ασβεστόλιθοι (Τριαδικό) Ph: Φυλλιτική-Χαλαζιτική σειρά (Πέρµιο), Mrb: Μάρµαρα «Βασιλικού» (Πέρµιο). Ρήγµα, Επώθηση, Θέση λατοµείου µαρµάρου. Page 5 6 3 ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Για την ανάλυση και επεξεργασία των τεκτονικών δεδοµένων της συγκεκριµένης περιοχής τέθη- καν προς υλοποίηση δύο στόχοι έχοντας ως δεδοµένο ότι οι σχηµατισµοί που τη δοµούν είναι έ- ντονα πτυχωµένοι και τεµαχισµένοι. - ∆ιερεύνηση των πτυχωσιγενών εφιππευτικών δοµών και των ρηγµάτων, µε βάση τη συναξιο- λόγηση διάφορων πληροφοριών όπως παρατηρήσεις υπαίθρου, φωτογεωλογικής ερµηνείας και βιβλιογραφικών δεδοµένων. - ∆ιερεύνηση της ρηξιγενούς τεκτονικής µε βάση τις µετρήσεις που πραγµατοποιήθηκαν κατά την εργασία υπαίθρου σε ρηγµατογόνες ζώνες. Η Αλπική φάση παραµόρφωσης εκφράζεται κυρίως µε ανάστροφα και οριζόντιας µετατόπισης ρήγµατα, καθώς και σύνθετες πτυχωσιγενείς δοµές. Η οροσειρά των Ταλαίων ορέων αποτελεί το υποκείµενο και ανεστραµµένο σκέλος µιας κεκλιµένης αντικλινικής δοµής (Φυτρολάκης 1980) µε δι- εύθυνση αξονικών επιφανειών περίπου ΑΝΑ-∆Β∆ έως Α-∆ (Σχήµα 2) και κλίσεις κυρίως προς Β. Το υπερκείµενο τµήµα αυτής της αντικλινικής δοµής έχει αποσπασθεί από τη βάση του και έχει καταποντισθεί βόρεια, σαν συνέπεια της δράσης κανονικών ρηγµάτων πάνω σε ζώνες αστάθειας κατά την µεταλπική εφελκυστική τεκτονική φάση (Βιδάκης κ.ά. 1994). Η δοµή αυτή έχει δηµιουργήσει αναστροφή των γεωλογικών σχηµατισµών, µε αποτέλεσµα οι νεότεροι σχηµατισµοί να υπόκεινται των παλαιοτέρων. Οι πλακώδεις ασβεστόλιθοι στη συγκεκριµέ- νη περιοχή είναι πολυπτυχωµένοι µε αποτέλεσµα το πάχος τους να φαίνεται πολύ µεγαλύτερο από το πραγµατικό. Η Φυλλιτική–Χαλαζιτική σειρά αποτελεί το υπόβαθρο όλων των ανθρακικών σχηµατισµών και έχει υποστεί την ίδια παραµόρφωση και αναστροφή µε αυτά και επιπλέον δε έχει πολυπτυχωθεί από τη δράση κυρίως διατµητικών πτυχών. Τα παχυστρωµατώδη µάρµαρα του Βασιλικού παρεµβάλλονται εντός της Φυλλιτικής- Χαλαζιτικής σειράς και συµµετέχουν στη γεωλογική δοµή της περιοχής µε διαφορετική τεκτονική συµπεριφορά, εξαιτίας της ανοµοιογένειας σε σχέση µε τον υποκείµενο και υπερκείµενο φυλλιτικό- χαλαζιτικό σχηµατισµό. Η ισχυρή τεκτονική παραµόρφωση κατά τη διάρκεια της πτύχωσης της ανοµοιογενούς αυτής σειράς έχει προκαλέσει χαρακτηριστικές τεκτονικές δοµές «Boudinage» εντός των µαρµάρων του Βασιλικού, καθώς και τον κατακερµατισµό των µαρµάρων αυτών µε ρήγµατα οριζόντιας µετατόπι- Σχήµα 2. Σχηµατική απεικόνιση της γεωλογικής δοµής και της αναστροφής των στρωµάτων στα Τάλαια όρη. 1. Φυλλιτική-Χαλαζιτική σειρά 2. Στρωµατολιθικοί δολοµίτες 3. Μάρµαρα Παντοκράτορα 4. Plattenkalk Page 6 7 σης από διάτµηση όπως δείχνουν οι πτεροειδείς διακλάσεις στην περιοχή του υψώµατος Βασιλι- κού. Η µεταλπική τεκτονική (νεοτεκτονική) δηµιουργεί αποκλειστικά ρηξιγενείς δοµές, εκδηλώνεται κυρίως µε κανονικά ρήγµατα και διακλάσεις και είναι υπεύθυνη για τον κατακερµατισµό και βύθιση του ανεστραµένου σκέλους της αντικλινικής δοµής των Ταλαίων ορέων και τη σηµερινή µορφολογι- κή εικόνα της περιοχής. Η επεξεργασία των µετρήσεων υπαίθρου έδειξε ότι η περιοχή επηρεάζεται από τρία κύρια συ- στήµατα ρηγµάτων οι διευθύνσεις των οποίων είναι ΑΝΑ-∆Β∆, ΒΒΑ-ΝΝ∆ και Β∆-ΝΑ περίπου (Σχήµα 3). Οι κύριες διευθύνσεις των νεοτεκτονικών κανονικών ρηγµάτων είναι περίπου ΑΝΑ-∆Β∆, πα- ράλληλες δηλαδή στις αξονικές επιφάνειες των πτυχών. 4 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ α. Ορυκτολογική – Πετρογραφική εξέταση Ο εκµεταλλεύσιµος ορίζοντας ανήκει στα µάρµαρα Παντοκράτορα, στο επίπεδο κοντά στην ε- παφή τους µε τον υπερκείµενο σχηµατισµό της Βίγλας. Είναι ασβεστιτικά µάρµαρα παχυστρωµα- τώδη µέχρι άστρωτα, µε χρώµα υπόλευκο και υφή συµπαγή, έντονα τεκτονισµένα και καρστικο- ποιηµένα. Η εξέταση λεπτών τοµών στο πολωτικό µικροσκόπιο έδειξε ότι το πέτρωµα αποτελείται από σαφώς προσανατολισµένους, επιµηκυσµένους και ακανόνιστου µεγέθους κρυστάλλους ασβεστίτη µε έντονη κυµατοειδή κατάσβεση. Το µέγεθος των κρυστάλλων ποικίλει από 0,003 mm έως 1 mm, ενώ οι µεγαλύτερου µεγέθους κρύσταλλοι παρουσιάζουν κεκαµµένες πολυδιδυµίες. Οι επιφάνειες σύνδεσης των κρυστάλλων παρουσιάζουν ιστό ραφής. Επίσης, παρατηρούνται ποικίλου µεγέθους συσσωµατώµατα κρυστάλλων δολοµίτη. β. Χηµικές αναλύσεις Γιά την αξιολόγηση των χαρακτηριστικών των µαρµάρων στην περιοχή των Ταλαίων ορέων έγι- ναν χηµικές αναλύσεις σε πέντε αντιπροσωπευτικά δείγµατα από λατοµεία της περιοχής 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τη µελέτη των γεωλογικών συνθηκών στην περιοχή των Ταλαίων ορέων και την αξιολόγη- ση των υπαρχόντων βιβλιογραφικών δεδοµένων, καταλήξαµε στα παρακάτω συµπεράσµατα. 1. Η περιοχή των Ταλαίων ορέων παρουσιάζει κοιτασµατολογικό ενδιαφέρον, αφού τα µάρµαρα που απαντούν εδώ είναι κυρίως ασβεστιτικά, µικρο-µεσοκρυσταλλικά και µε χρωµατικές δια- φοροποιήσεις που έχουν ως βάση το λευκό χρώµα, γεγονός που συνεπάγεται υψηλή εµπορι- κή αξία. Όµως η τεκτονική παραµόρφωση που επέδρασε στην περιοχή είχε ως αποτέλεσµα τον κατακερµατισµό των µαρµάρων που σε συνδυασµό µε την επακόλουθη καρστικοποίηση, συντέλεσαν στον πολύ χαµηλό συντελεστή αποληψιµότητας, µικρότερο του 3%, µε αποτέλε- σµα την αύξηση του κόστους εξόρυξης. 2. Ο περιορισµός της χρήσης εκρηκτικών υλών, ακόµη και για την διάνοιξη των οδών προσπέλα- σης προς τα λατοµεία θα βοηθήσει ώστε να µην επιδεινωθεί µια ήδη βεβαρηµένη κατάσταση διάρρηξης του πετρώµατος. 3. Με την εικόνα που έχουµε σχηµατίσει για την ευρύτερη περιοχή, πιστεύουµε ότι οι πλέον εν- διαφέρουσες θέσεις για µελλοντική εκµετάλλευση, είναι ο ορίζοντας των µαρµάρων Παντοκρά- τορα που βρίσκεται κοντά στην επαφή µε τον σχηµατισµό των πυριτικών σχιστολιθων µε Posi- doniae. Ο ορίζοντας αυτός έχει υποστεί µικρότερη τεκτονική καταπόνηση και επιπλέον παρουσιάζει µεγαλύτερη λευκότητα. Μια τέτοια θέση είναι το λατοµείο λευκού µαρµάρου που βρίσκεται βορείως της ∆αµάστας. 4. Αντίθετα µε την επίπτωση στα λατοµεία µαρµάρου, ο τεκτονισµός συντελεί στην διευκόλυνση της παραγωγής στα λατοµεία αδρανών υλικών και υποπροϊόντων µαρµάρου όπως π.χ. µαρ- µαροψηφίδα και µαρµαρόσκονη. 5. Για την αξιοποίηση του µαρµαροφόρου δυναµικού της ευρύτερης περιοχής προτείνεται η δη- µιουργία λατοµικής ζώνης για την παραγωγή αδρανών υλικών σε περιοχή που να πληρεί τις απαιτήσεις της υπάρχουσας νοµοθεσίας. Επίσης, προτείνεται η δηµιουργία λατοµείου παρα- γωγής υποπροϊόντων µαρµάρου όπως µαρµαροψηφίδας που όµως η χρήση της σήµερα είναι περιορισµένη, αλλά κυρίως µαρµαρόσκονης που η χρήση της σε οικοδοµικές εργασίες είναι απαραίτητη και εξαιτίας ανεπαρκούς παραγωγής στην Κρήτη έχει υποκατασταθεί από ασβεστι- τική άµµο λατοµείου. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Βιδάκης Μ., (1994): Γεωλογικός χάρτης της Ελλάδος, φύλλο ΗΡΑΚΛΕΙΟ, κλίµ. 1:50.000. εκδόσεις Ι.Γ.Μ.Ε, Αθή- να. Βιδάκης Μ., Μυλωνάκης Ι., Τριανταφύλλης Μ., (1987): Πρόδροµη έκθεση για την γεωλογική µελέτη του καλλύ- µατος Οµαλού (Τρυπαλίου). εκδόσεις Ι.Γ.Μ.Ε Αθήνα. Βιδάκης Μ., Αθανασούλη Ε., Γαλανάκης ∆., Σκούρτση Β., Ποµόνη Φ. & Παπαζέτη Ε. (1994): Η γεωλογική δοµή των Ταλαίων Ορέων (Βόρεια – Κεντρική Κρήτη), χάρτης κλιµ. 1:20.000 εκδόσεις Ι.Γ.Μ.Ε, Αθήνα. Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδας (1983) κλίµακας 1:500.000. εκδόσεις Ι.Γ.Μ.Ε. Αθήνα. Cabaleri N., Armella Cl., Baldis B., Markopoulos Th., Alexopoulos A., (1992): Studies on the permian-jurassic carbonate sequences of Talea ori, Crete, Greece. 6 th Congress of the Geological Society of Greece, Athens. Chalikiopoulos L, (1903):Sitia die Osthalbinsel Kretas Veroft. Inst. Meere skunde. Heft 4 Berlin. Page 8 9 Creutzburg N., et al., (1977): General geological map of Greece. Crete island 1:200.000. Institute Geological and Minig Research, Athens. Epting M., (1969): Geologie der ostlichen Talea Ori/Kreta. Depl. 108 S., Freiburg i.Br. Epting H., Kudrass H.R., Schafer, A., (1972): Stratigraphie et position des series metamorphiques aux Talea Ori/Crete. Z. Deutsch. Geol. Ges., 123, 365-370. Epting M., Kudrass H.R., Lepping U., Schafer A., (1972): Geologie der Talea Ori/Kreta. N.JB. Geol. Palaont. Abh., 141, 259-285. Krahl J., Richter D., Forster O., Kozur H., Hall R., (1988): Zur Stellung der Talea Ori im Bau des kretischen De- ckenstapels (Griechenland). Z. geol. Ges 139, 191-227 Hannover. Φυτρολάκης Ν., (1980): Η γεωλογική δοµή της Κρήτης. ∆ιατριβή επί Υφηγεσία Ε.Μ.Π. , Αθήναι. ABSTRACT IMPACT OF THE GEOLOGICAL AND TECTONIC STRUCTURE IN THE CREATION OF QUARRY PRODUCTS (CALCITIC MARBLES) OF TALEA MOUNTAINS (NORTH – CENTRAL CRETE) D. Galanakis and M. Bidakis I.G.M.E 70 MESSOGHION str 115 27 ATHENS GREECE. e-mail: galanakis@igme.gr The Talea mountains (north-central Crete) are consisted of the autochthonous series of the Ionian geotectonic zone. The large recumbert fold of Talea mountain as well as the fracturing of the geological formation are due to an intense folding and thrusting deformation. The marble reserves, in this area, are significant but the geological conditions cause difficulties in their exploitation. The intensive alpine deformation in addition to the intensive karstification of the carbonate rocks re- sulted to extremely low recovery coefficient.